CHARLIE AND THE CHOCOLATE FACTORY
Ik ga hier iets toegeven dat waarschijnlijk door sommigen als enorm schokkend zal worden ervaren: als kind had ik een hekel aan Roald Dahl. Oh, ik was dol op fantasie en sprookjes, maar Dahl’s verhalen konden me niet betoveren. Integendeel! Het lezen van DE HEKSEN (en het zien van de film op school) heeft me zo een beetje mijn eerste enorme trauma in mijn anders quasi-zorgeloze kindertijd opgeleverd. En ik kan nog altijd geen spaghetti eten zonder te denken aan die vreselijk vieze worm-scène uit DE GRIEZELS.
Aan CHARLIE AND THE CHOCOLATE FACTORY (of SJAKIE EN DE CHOCOLADEFABRIEK zoals het “zo mooi” in het Nederlands heet) ben ik zelfs nooit begonnen.
Maar aangezien ze zeggen dat je je kinderangsten en -trauma’s onder ogen moet durven zien, heb ik uit nieuwsgierigheid (en op meer gevorderde leeftijd) REVOLTING RHYMES gekocht, en zie! Ik was verkocht.
Je zou het misschien niet meteen denken, maar al die nostalgische nonsens leidt echt tot iets: dankzij mijn CHARLIE-vrije jeugd (ik heb zelf nooit de Gene Wilder-film gezien) heb ik de Burton-film en Elfman-soundtrack zonder de minste vooroordelen kunnen zien en beluisteren. In deze bespreking zullen dus geen vergelijkingen aan bod komen (hoewel die natuurlijk op zich wel interessant zijn, misschien iets voor later?), maar ik ga me nu dus volledig op Burton’s en dan vooral Elfman’s interpretatie van het verhaal richten.
(01) Wonka’s Welcome Song
De CD begint met een grotesk (en vervelend?) liedje. In de film wordt het gezongen door een poppenspel en het eindigt in een nogal dramatische climax (dat oog dat er op een bepaald moment uitfloept is vrij “indrukwekkend”). Het doet me denken aan “Welcome to Duloc” uit SHREK.
Het verrast in ieder geval als openingsnummer en het kan zijn dat sommigen er zich aan storen, maar ik vind dat het eigenlijk wel werkt. Het creëert perfect de donkere en geschifte sfeer waar de rest van de film in baadt.
(02) Augustus Gloop
Elfman moet zich enorm geamuseerd hebben bij het componeren van de liedjes voor de vier irriterende kindertjes. Elk lied is compleet verschillende van het ander (hoewel het oorspronkelijk wel de bedoeling was om ze allemaal in Bollywood-stijl te schrijven, zoals dit hier).
In de film zijn het de Oompa-Loompa’s (de kleine werkers van de fabriek) die de liedjes zingen, maar eigenlijk is het, zoals jullie ondertussen allemaal wel al weten, Danny Elfman himself die al de verschillende stemmetjes inzingt.
“Augustus Gloop” vertelt over de “verdrinking” van gulzige Augustus in de stroom chocolade. Het lied leunt, vooral dankzij de stuwende percussie en refrein, het dichtst aan bij de ‘Oompa-Loompa-getinte muziek’ die later op het album te horen is.
Swingende koperblazers geven het een extra ‘schwung’ (ik kan er altijd moeilijk bij stil blijven zitten).
De choreografie die het lied in de film begeleidt, is trouwens best wel grappig (vooral die rond 1’32).
(03) Violet Beauregarde
Terwijl Elfman zijn inspiratie voor “Augustus Gloop” haalde uit Bollywood, klinkt “Violet Beauregarde” meer als moderne pop, met een duidelijke bastoon en voorzien van de nodige elektrische gitaar en dreunend refrein (waar je veel te lang mee in je hoofd blijft zitten!).
(04) Veruca Salt
Een heerlijke parodie op een melige popsong uit de sixties, compleet met zeemzoeterige vocalises (“aaaaaaah”) en (in de film) een hilarische choreografie (denk maar aan die bewegingetjes bij “horrid smeeeeeeeeeeeell”).
Het gebruik van de sitar vergroot alleen maar het zeemzoeterig gevoel (en geeft het lied tegelijkertijd ook iets exotisch).
(05) Mike Teavee
Okay, dus we hebben Bollywood, moderne pop en de sixties gehad, nu … it’s time to rock ;-)!
Dit liedje vind ik persoonlijk het minst van de vijf (waarschijnlijk omdat 80’s rock niet echt mijn ding is), al moet ik toegeven dat de “Bohemian Rhapsody”-hints wel knap (en grappig) zijn.
In de film zien we hoe ergerlijke ‘Mike’ doorheen verschillende tv-programma’s gezapt wordt. De muziekstijl verandert naargelang de show waarin hij verschijnt. Dus als hij ineens opduikt tussen een Beatles-achtige groep, krijgt de muziek even weer een sixties-gevoel (1’04).
(06) Main Titles
Na de vijf liedjes, krijgen we (eindelijk) het score-gedeelte op de soundtrack voorgeschoteld, dat opent (net als de film trouwens) met deze “Main Titles”.
Het begin klinkt eigenlijk vrij “griezelig”. Neerwaartse violen maken onmiddellijk duidelijk dat je zo dadelijk een Tim Burton film gaat zien met de voor hem typische meer gothic- kantjes. Het zal niet de typische kinderfilm vol reuzengeur en maneschijn worden.
Geleidelijk aan verandert de sfeer: violen en een sterke percussie (0’23) (die me sterk doen denken aan de “Main titles” in SPIDER-MAN) introduceren (we gaan dit deel voor het gemak verder het A-deel van het hoofdthema noemen) het eigenlijke hoofdthema 0’47 – het B-deel) (de titel van de film verschijnt op het scherm).
Voortstuwend slagwerk en “etnische” vocalises geven het zes-noten thema bijna een “oer-gevoel”. Het thema verwijst naar de geheimzinnigheid van de fabriek en natuurlijk ook naar de Oompa-Loompa’s die er een grote rol in spelen. Misschien dat dat het meer “primitief-klinkend” karakter verklaart.
Op het scherm zien we bij deze muziek hoe een Wonka chocoladereep wordt gemaakt. Het mechanische proces wordt echt benadrukt door de plotse opflakkeringen van koor, violen, koperblazers en het gebruik van synthesizer.
Geluidseffecten hier en daar creëren een origineel (en tegelijkertijd ook ietwat griezelig) sfeertje, zoals rond 1’22 en 2’04 waar het effect lijkt op een hoop knagende eekhoorns.
Er volgen een hele reeks herhalingen en variaties op het hoofdthema (zowel van het A als het B-deel).
De muziek deint zachtjes uit en we horen een tweede thema (dat ik het familie-thema zal noemen) (4’34) dat ons voorstelt aan de held van het verhaal, Charlie Bucket. Net als het beroemde hoofdthema van EDWARD SCISSORHANDS klinkt het als een duister, maar vooral melancholisch wiegenliedje. Een fluit, zachte strijkers en een mysterieus klinkend koor geven het een zekere onschuldigheid. “Familie” is een zeer belangrijk gegeven in het verhaal, dus het is dan ook niet echt verrassend dat dit thema ook in heel wat andere tracks te horen zal zijn.
(07) Wonka’s First Shop
Grootvader Joe vertelt Charlie meer over Willy Wonka’s vreemde geschiedenis. Na een zeer speels begin, horen we vanaf 0’19 het thema van Willy Wonka. Zoals bij de meeste van Elfman’s thema’s (Denk maar aan EDWARD SCISSORHANDS, THE NIGHTMARE BEFORE CHRISTMAS) baadt het opnieuw in melancholie, wat alleen maar het mysterie van Wonka’s achtergrond vergroot.
Vanaf 0’58 wordt ineens naar een climax met koor en koperblazers gewerkt: Willy Wonka opent onder grote belangstelling zijn chocoladefabriek.
(08) The Indian Palace
Een sitar en andere exotische instrumenten brengen ons meteen naar het verre Indië, waar we in een flash-back zien hoe Wonka een chocoladen paleis voor een plaatselijke prins bouwt.
Vanaf 0’56 beginnen onheilspellende strijkers de behaaglijke sfeer te doorbreken – er is iets vreselijks aan het mislopen. En ja hoor, rond 1’14 beschrijven sterke koperblazers en een klagende sitar het smelten van het paleis, want zelfs Wonka is er nog niet in geslaagd chocolade uit te vinden die aan de brandende warmte van de zon kan weerstaan.
De climax wordt gevolgd door een jazzachtig klinkend stukje, met een dreigende onderscore (1’50) (spionnen zijn Wonka’s geheime recepten aan het doorverkopen) waarin we ook kort het A-deel van het hoofdthema kunnen horen (2’01).
Plotseling wordt de muziek weer vrolijker (2’13) ) – “dankzij” de industriële spionage beginnen ook andere fabrikanten chocolade “à la Wonka” te verkopen.
Dit is natuurlijk voor Wonka zelf nogal rampzalig (Wonka theme – 2’34) en onder begeleiding van een nogal bombastische, neerwaartse variatie op zijn thema, sluit hij zijn geliefde fabriek.
(09) Wheels in Motion
Zachte violen en piano stellen ons verder voor aan Charlie’s familie. Vanaf 0’43 horen we het hartverwarmende familie-thema; ondanks hun armoede is Charlie’s familie gelukkig. Menselijke warmte en geborgenheid zijn nu eenmaal belangrijker dan geld of luxe.
Bij 0’59 wordt de rust verbroken wanneer het A-deel van het hoofdthema plots doorbreekt, gevolgd in 1’11 door het B-deel. De personages zijn voorgesteld, het is tijd dat het verhaal van start gaat. Wonka organiseert een wedstrijd: vijf kinderen krijgen de kans om zijn fabriek te bezichtigen. Ze moeten dan wel één van de Golden Tickets vinden die in vijf Wonka-chocoladerepen zitten verstopt.
Na een zachter, meer mysterieus klinkend intermezzo (Wonka’s mededeling wordt gelezen) begint de opwinding te stijgen (bijvoorbeeld die subtiel tikkende klok bij 2’26 – Japanse kinderen wachten ongeduldig voor de winkel om als eerste een reep te bemachtigen) en massahysterie breekt los. Overal ter wereld (van het eerder vernoemde Japan tot Marokko – 2’38) beginnen mensen wanhopig te zoeken naar één van die felbegeerde tickets.
De muziek wordt beïnvloed door het continent (of land) waar de actie zich afspeelt, gaande van een Arabisch (2’38-2’52) naar een meer “suburban” tintje (2’56-3’03; het doet me wat denken aan de “opening titles” van DESPERATE HOUSEWIVES – ook van Elfman trouwens).
Het nummer deint mooi uit.
(10) Charlie’s Birthday Bar
Zachte violen en piano spelen een warme onderscore. Toch wordt ook hier geleidelijk een spanning opgebouwd. Zal Charlie een ticket vinden in de reep die hij voor zijn verjaardag heeft gekregen?
Jammer genoeg niet. Ontgoocheling volgt (0’53). Toch geniet Charlie van zijn verjaardagscadeau en deelt vrijgevig zijn chocolade met zijn familie.
Je verwacht eigenlijk dat het familie-thema zijn intrede zou maken, maar dat doet het niet. De muziek creëert vooral een gezellige (en opnieuw nostalgische) sfeer. De piano-akkoorden (bijvoorbeeld rond 1’34) doen het beetje aan Thomas Newman denken.
(11) The Golden Ticket/Factory
Het koor en de strijkers scheppen een bijna magische, opgewonden sfeer. Charlie heeft een Gouden Ticket gevonden en mag Wonka’s fascinerende fabriek bezoeken.
Bij 0’51 brengt het orkest een schitterende versie van het familie-thema, hier op gelijkaardige manier georkestreerd als het hoofdthema. De vijf kinderen en hun begeleider gaan, onder massale mediabelangstelling, naar de fabriek.
De opwinding stijgt nog verder (1’07); de wereld wacht ongeduldig op de eerste glimp in jaren van de geheimzinnige Willy Wonka. Lage strijkers herhalen zacht het begin van het thema. Een klok lijkt af te tikken.
Om precies 10 uur gaat de poort open (2’17). De kinderen en hun begeleider gaan naar binnen. De strijkers en het koor behouden de spanning. Bij 2’47 spelen de lage strijkers zacht het A-deel van het hoodthema.
De track gaat over in…
(12) Chocolate Explorers
Dit is Efman zoals we hem het beste kennen: duister, tobbend en melancholisch.
Het begin lijkt een introductie op het Wonka-thema maar dan spelen strijkers akkoorden van het A-deel van het hoofdthema, gevolgd door een vreemde climax (let op die kleine belletjes die het familie-thema spelen – 0’20) (0’22 – een neerwaartse versie van het familie-thema?). De bezoekers komen aan in de kamer met de rivier van chocolade. Het koor (dat variaties brengt op het Wonka-thema 0’33) en de geluidseffecten vergroten alleen maar het mysterieuze gevoel.
Koperblazers spelen zacht het A-deel van het hoofdthema. De bezoekers dringen dieper en dieper door in de fabriek (1’18) – het slagwerk, de strijkers en het ritmische geneurie (1’40 – opnieuw het begin van het A-deel) doen het echt klinken als een spannende ontdekkingsreis doorheen ongekend gebied.
(13) Loompa Land
Primitief klinkende vocalises en een exotische orchestratie (met elektrische gitaar?) brengen ons naar Oompa-Loompa land, dat diep ligt verborgen in de jungle. Een plotse opwelling van koperblazers kondigt een hectische climax aan (0’53 – ik ben niet volledig zeker wat hier gebeurt – wordt Wonka hier achtervolgd door dat gigantische insect?). Na een korte stilte, is de kalmte hersteld.
Na 1’25 horen we de Oompa-Loompa onderscore, die we ook kunnen terugvinden op de meeste andere tracks waarin de kleine wezentjes een belangrijke rol spelen.
(14) The Boat Arrives
Een fantastisch nummer. Schitterend over-dramatisch en theatraal.
Stevige drumslagen kondigen op het ritme van een slavenschip de komst van de boot aan die wordt bestuurd door Oompa-Loompa’s (vandaar de bijna gonzende vocalises).
Rond 0’41 meert de boot eindelijk aan. Strijkers, koperblazers en geluidseffecten bouwen een erg bombastische climax (0’41 – de muziek zou ook nog kunnen dienen om een slechterik in te leiden).
De track gaat over in…
(15) The River Cruise
De muziek behoudt haar onheilspellend en geheimzinnig karakter. Wervelende strijkers en percussie creëren het ritme van bewegend water. De Oompa-Loompa’s blijven neurieën.
Rond 1’13 is er een plotse verandering in het ritme; het geneurie wordt complexer (in verschillende lagen) en dringender.
Deze muziek zal ook opduiken in “The River Cruise, Part 2”.
Het nummer deint zacht uit.
(16) First Candy
Een van mijn persoonlijke hoogtepunten. In een flashback zijn we getuige van één van de belangrijkste momenten in Wonka’s leven: zijn eerste kennismaking met snoep.
De muziek begint met een soort magische anticipatie, versterkt door geluidseffecten (gelijkaardig aan die uit de “Main Titles”).
Rond 0’20 horen we een nostalgische, bijna triestige versie van het Wonka-thema. Plots stijgt de spanning (0’33) (Willy wikkelt zijn eerste snoepje los en steekt het gretig in zijn mond). Het effect is onmiddellijk. Het orkest speelt het Wonka-thema met grote verve – het is alsof je ineens een nieuwe wereld binnen gaat, boordevol fantastische gewaarwordingen.
Het is de overwinning van snoep op stoïcijnse tandartsen (Willy’s vader in de film); het is het eindelijk kunnen genieten van de “verboden vrucht”…
(17) Up and Out
De beroemde lift-scène (stond op de cover van het Nederlanstalig boek, als ik het me goed herinner).
Energieke en voortstuwende geluidseffecten drijven de lift “naar boven en uit” de fabriek. Zware koperblazers brengen het A-deel van het hoofdthema (0’51), terwijl de lift uit de schoorsteen vlamt en over de fabriek vliegt.
Het tweede deel is vooral onderscore (met enkele geluidseffecten) (ontmoet Wonka hier Charlie’s familie?), zonder duidelijk thema behalve hier en daar wat flarden van het A-deel (bijvoorbeeld 1’44 waar het wordt gespeeld door een onheilspellend orgel).
Soms doet de muziek me denken aan het thema van Dokter Finklestein uit THE NIGHTMARE BEFORE CHRISTMAS.
(18) The River Cruise – Part 2
En we zijn terug op de roze boot met de Oompa-Loompa’s om onze reis doorheen de Fabriek verder te zetten. We horen dezelfde onderscore als die op het eind evan “The River Cruise” maar nu begeleidt het koor het geneurie (0’20). Strijkers (later vervangen door de koperblazers) zijn nu prominenter aanwezig en scheppen een nog groter gevoel van urgentie en mysterie. Schitterende muziek!
(19) Charlie declines
Opnieuw een erg zacht, triest stukje, gebracht door harp, strijkers en piano. Het lijkt zeer sterk op “Charlie’s Chocolate Bar” (bijvoorbeeld de piano rond 0’43). Net als toen horen we Charlie’s ontgoocheling (nu in Wonka’s karakter). Je verwacht opnieuw het familie-thema, maar de muziek blijft onderscore.
(20) Finale
Maar zoals in alle sprookjes is het happy end nooit echt ver weg.
Piano en strijkers brengen de zachte onderscore van “Charlie’s Chocolate Bar” en “Charlie declines” maar nu maakt het familie-thema, dat erg onschuldig klinkt, eindelijk zijn intrede (1’18) (Willy Wonka maakt nu ook deel uit van Charlie’s familie).
Rond 1’48 wordt het thema op een bijna ondeugende manier gespeeld. Belletjes, meeslepende strijkers en het koor die verschillende variaties op het familie-thema brengen, creëren een echte Kerstmis-sfeer.
En zo, op deze suikerzoete noot, eindigt ook de film.
(21) End Credits Suite
De suite is eerder een reeks karaoke-versies (kan altijd van pas komen op feestjes!) van de vijf Oompa-Loompa liedjes. Achtereenvolgens horen we “Wonka’s Welcome Song”, “Violet Beauregarde”, “Augusts Gloop”, “Mike Teavea” en “Veruca Salt” (compleet met melige piano, sitar en backing vocals!)
Deze instrumentele versies benadrukken Elfman’s talent en oog voor detail (of dat toch van zijn orchestrators). Elk liedje is echt wel het resultaat van een juiste combinatie van verschillende ritmes, vocalises en instrumenten – er wordt “eenheid” gecreëerd uit complete chaos.
--
En eigenlijk kunnen we zo ook de score van CHARLIE AND THE CHOCOLATE FACTORY samenvatten. Elfman kon echt vrij spel geven aan zijn talent en ontembare fantasie (gecombineerd met Burton’s interpretaties natuurlijk). Hij had de mogelijkheid om te experimenteren, en hij heeft die kans met beide handen gegrepen: de score is gevarieerd, zonder zijn (haar?) gevoel van eenheid te verliezen. Hier en daar klinkt het misschien iets saaier (vooral bij de onderscore-tracks), maar toch blijft je aandacht voldoende vastgehouden. We kunnen alleen maar vol spanning afwachten en uitkijken naar wat de volgende samenwerking tussen Burton en Elfman zal brengen.