The New World vs. Apocalypto
Een zoektocht naar de filosofie in film en muziek
Vorig jaar verscheen ‘The New World’, Terrence Mallick’s visie op een laatste in vrijheid levende indianenstam. Het liefdesverhaal tussen Pocahontas en de kapitein John Smith was eigenlijk niets meer dan de basis voor een film waarin Mallick zijn enorme liefde voor natuur en filosofie op bijzonder innemende wijze wist vast te leggen. Nu, iets minder dan een jaar later is Mel Gibson’s ‘Apocalypto’ verschenen, zeg maar een ‘The New World; deel 2’. Ditmaal echter geen lang uitgerekte natuurshots of een poëtisch gefilmd liefdesverhaal, maar een pittig en bij en tijd wijlen gruwelijk relaas over een beschaving in verval. Beide films werden voorzien van een muzikale begeleiding door componist en Academy Award winnaar James Horner. Movie Machine bekeek beide films aandachtig, trachtte de visies van beide regisseurs uit de film te ontleden, beluisterde vervolgens de beide scores en trok een vergelijking, met als centrale vraag: ‘Welke score laat de boodschap van de regisseur het beste doorklinken?’
Zowel ‘The New World’ als ‘Apocalypto’ kenden voordat zij de internationale theaters binnengingen een moeilijke en lange voorgeschiedenis. Terrence Malick’s werkmethode bleek voor velen onbegrijpelijk en meer dan eens ontstond er onenigheid op de set. Mallick beloofde aan de producenten een romantisch avontuur waarin de liefdesgeschiedenis tussen het jonge en vlekkeloze Indiase meisje Pocahontas en de oudere en meer verdorven kapitein Smith centraal zou staan. Maar toen de film afgerond was bleek dat een loze belofte te zijn geweest. Echte romantiek ontbrak nagenoeg en daarbij kwam dat Mallick’s film lang was, té lang en onder toezicht van de filmdistributeur kreeg hij de opdracht de film met bijna een half uur in te korten. Het hielp echter weinig. Menig bezoeker zag weinig in de poëtische filmstijl van de kluizenaar en ook diegenen die op een nieuwe liefdesromance hadden gehoopt zoals in James Cameron’s ‘Titanic’ kwamen van een koude kermis thuis. Uiteindelijk waren de internationale kritieken zo fel dat veel bioscoopbezoekers de film besloten te mijden met als gevolg dat deze een roemloze dood stierf. Eveneens genegeerd in de latere verhuur en verkoop zal deze film wel eens te boek kunnen gaan staan als laatste film van deze eigenzinnige regisseur.
|
Eenheid
Onterecht moet ik toch zeggen want wie doorheen alle kritieken met open-mind de film bekijkt ziet een artistiek kunstwerk waarin de regisseurs’ liefde voor natuur, filosofie en de pure mens in elke bewegende grasspriet terug te vinden is. Nergens in de film valt de naam Pocahontas en dat is niet voor niets. Haar persoonlijkheid is als een symbool voor de vergane mens die één was met de natuur. Pas wanneer zij terecht komt bij de Engelse kolonisten, verstoten door haar familie, niet langer een eenheid met de natuur, krijgt zij een naam. Eenmaal aangekomen in Engeland start zij een zoektocht naar een nieuwe plek waar zij haarzelf kan zijn en zij begrijpt uiteindelijk dat het de plek was waar ze geboren werd, een plek die ze alleen nog bereiken kan door haarzelf terug te geven aan de natuur. Ook Smith maakt een innerlijke reis door, een zoektocht naar religie, naar rust en naar ware liefde. Maar zijn innerlijke rust kan het niet winnen van zijn westerse denkbeelden en gevoelens en de rust maakt hem eerder ongerust: ‘De geest is gewillig maar het vlees is zwak’, zegt het Bijbelse spreekwoord, maar hier is eerder de geest ook zwak. Dat is een sombere visie op de mensheid maar Mallick kiest er voor om die visie kracht bij te zetten, niet door geweld, maar door prachtige natuurbeelden waardoor diezelfde rust die Smith tegenkomt ook de kijker treft. Helaas, net als Smith zijn er vele bezoekers die er niet tegen kunnen en die besluiten weg te gaan. Maar er bestaat geen twijfel dat Mallick vooral duidelijk wil maken dat de westerse cultuur met zijn veroveringsdrang meer kapot gemaakt heeft dan geheeld. Daar waar zij kwamen ontstond verdeeldheid in plaats van eenheid.
Mel Gibson heeft een niet heel veel positievere visie op de hedendaagse mens, maar gebruikt juist wel gewelddadige scènes om zijn mening te bekrachtigen. Ook in zijn nieuwste film ‘Apocalypto’ staan weer twee elementen centraal die Gibson als onlosmakelijk met de mensheid beschouwt: lijden en verlossing. Deze stonden centraal in ‘Braveheart’ en nog meer in ‘The Passion of the Christ’, waarin de lijdende persoon Jezus Christus was. In ‘Apocalypto’ staat een niet nader genoemde beschaving centraal, een beschaving op het punt van uitsterven en waarbinnen deportaties en offers als noodzakelijk beschouwd worden. Een jongeman, Jaguar Paw, wordt gevangen genomen om geofferd te worden, maar dankzij interventie van de Hogere wordt hij gered en kan hij zijn reis huiswaarts beginnen, onderwijl achterna gezeten door een agressor die niets liever wil dan deze man doden. Jaguar Paw is niet alleen in de ogen van de kijker maar ook van Gibson dé held. Hij gaat immers zijn lijden niet uit de weg, hij laat de moed niet zakken en verliest zijn hoop niet op een goede toekomst. Zijn verlossing bestaat niet uit de komst van de kolonisten, maar uit de hereniging van zijn gezin, volgens Gibson de hoeksteen van de samenleving, daar waar, wanneer er naar Gods woord geleefd wordt, er weer eenheid ontstaan kan. ‘Apocalypto’ is daarmee tijd en grensoverschrijdend en perfect geschikt voor ieder die openstaat voor een theologische les.
Verdeeldheid – eenheid, lijden – verlossing, agressor – gezin, het zijn zulke diverse elementen dat het lastig vast te stellen is wat voor een score het meest geschikt zou zijn voor een film met dergelijke onderwerpen. We hebben de laatste jaren weinig films gezien die zulke materie echt durfden aan te snijden en als we zagen dan hadden ze vaak een onopvallende score. Recentelijk schreef ik een recensie van Clint Mansell’s ‘The Fountain’, een film waarin de thema’s lijden en verlossing maar nog meer dood en leven centraal stonden. Mansell componeerde voor ‘The Fountain’ een statische score, met twee thema’s die op een vrij constante toonhoogte bewogen, maar wel naarmate zij vorderden een steeds krachtiger geheel werden. Zijn muziek stond geheel in dienst van de beelden maar ademde de thematiek van de film toch in elke noot uit. Het thema agressor – gezin was het hoofdthema in ‘A History of Violence’ van David Cronenberg, waarvoor de altijd goede Howard Shore de muziek schreef. Shore is een van de weinige componisten die thema’s echt kan laten ontwikkelen, die het aandurft om thema’s na een krachtige explosie ook weer naar hun basisvorm terug te brengen. Ook ‘A History of Violence’ kende een degelijke thematische opbouw met steeds een sterke dualiteit erin verweven.
Een veel minder begaafd componist op dit gebied is James Horner. Zijn thema’s zijn vaak erg mooi maar kennen een minimale ontwikkeling. Als we ‘Braveheart’ als voorbeeld nemen zien we dat het liefdesthema doorheen de hele score nagenoeg dezelfde opbouw en volume kent, ondanks dat het personage Wallace wel degelijk een ontwikkeling op liefdesgebied doormaakt. Het verbaasde me dan ook ten zeerste dat zowel Mallick als Gibson hun muzikale toevlucht zochten bij deze toch wat beperkte componist.
|
The New World: de score
Ondanks mijn scepsis moet ik toegeven dat ‘The New World’ een prachtige score is geworden, die helaas, na veel onenigheid tussen de regisseur en de componist voor het grootste deel ongebruikt is gebleven. In de film horen we dan ook vooral veel muziek van Wagner Vorspiel uit ‘Das Rheingold’ en uit Mozart’s 23ste pianoconcert, ook mooie muziek, maar toch minder geschikt dan de score van Horner, die al direct bij de opening de luisteraar weet mee te nemen naar de wereld van de ongerepte natuur. De zang van vogels en de al even prachtige zang van de sopraan vormen tezamen met de piano en strijkers een prachtig geheel waarin de eenheid van de natuur op sublieme wijze in muziek wordt omgezet. Een tweede thema wordt geïntroduceerd in ‘First Landing’ een thema dat in zijn eerste vorm nog dicht tegen het thema van de nieuwe wereld aan ligt. We horen flarden van dat thema terug, maar de vogelzang, het basiselement van de natuur, heeft plaatsgemaakt voor een percussielijn alsof hier de eenheid al verstoord is.
In ‘An apparition in the Field’ horen we de eerste noten uit het liefdesthema welke we in ‘Pocahontas en Smith’ in zijn geheel te horen krijgen. Horner brengt hierin de thema’s uit de twee eerste tracks samen om zo de eenheid tussen de twee werelden te verzegelen. ‘Forbidden Corn’ verbreekt die eenheid snel, het naderende onheil is voelbaar en de verscheuring tussen beide werelden is hoorbaar aanstaande. Ook ‘Rolf Proposes’ deelt in dat gevoel. Het liefdesthema dat eerst zo puur klonk is nu duidelijk ontdaan van zijn romantiek waardoor een veel minder levendige versie van dat thema is overgebleven. ‘Winter Battle’ en ‘All is Lost’ brengen beiden de absolute verdeeldheid. Eerstgenoemde kent kort nog een wisselwerking tussen de beide hoofdthema’s maar uiteindelijk brengt een agressief stuk muziek een definitief einde aan de balans. ‘All is Lost’ kent niet de agressieve versie van het thema voor de kolonisator, maar bezegelt wel ieders lot. Het thema voor de nieuwe wereld is in flarden nog te horen maar wordt geheel overheerst door het tweede hoofdthema.
‘A dark Cloud is Forever Lifted’ is een track van 9 minuten en vat de gehele score op sublieme wijze samen. Het opent met een variatie in mineur van de pianosolo uit ‘An Apparition in the Field’ waarna de muziek langzaam terug werkt naar de oorspronkelijke versie van de beide hoofdthema’s. De track eindigt met een bijna complete versie van het thema ‘The New World’, enkel de vogelzang ontbreekt. Deze horen we wel terug in ‘Listen to the Wind’, een zalige afsluiter van deze score en een van de beste songs die Horner ooit geschreven heeft. De eenheid is in alles herstelt.
|
Apocalypto: de score
Eenheid in de muziek is al vanaf het begin van de score voor ‘Apocalypto’ nauwelijks aanwezig. Ook in de ouverture van deze score maakt Horner gebruik van vogelzang om aan te geven dat we ons diep in de wildernis bevinden. Maar daar waar in ‘The New World’ de verdere instrumentatie ons deelgenoot maakte van de heersende serene rust, krijgen we hier, door de zang van Rahat Nusrat Fateg Ali Kahn een onheilspellende gevoel. ‘Tapir Hunt’ is een korte track maar wel een die de toon zet voor de rest van de soundtrack. Doorheen het hele eerste deel van de score vinden we weinig muzikale verassingen. ‘Holcane Attack’ is met zijn ruim 9 minuten zelfs erg langdradig te noemen. Maar dat is niet voor niets. Horner laat zijn muziek hier geheel in dienst staan van de beelden. De agressie, de bloederigheid en de angst zoals Gibson die vastlegt op beeld is al heftig genoeg en een té overheersende soundtrack zou alleen maar averechts werken.
Doch, naarmate de score vordert komt de muziek ook een steeds prominentere rol toe, met als hoogtepunten ‘Words Through the Sky - The Eclipse’, ‘The Games and Escape’, ‘An Elusive Quarry’ en ‘No Longer the Hunted’, waarin Horner de agressie, de overlevingsdrang van Paw, de angst en de hoop, maar bovenal het lijden en de verlossing op innemende wijze weet te verwoorden. Het levert geen score op met kippenvelmomenten maar wel een die de gevoelens en visie van de regisseur tijdens de film perfect ondersteunt. Wat wel opgemerkt moet worden is dat niet alleen de visie van Gibson duidelijk pessimistischer is dan die van Mallick, maar dat ook de score daardoor een heel andere afsluiter kent. ‘The New World’ kende een einde waarin de eenheid herstelt werd, maar ‘Apocalypto’ kent een afsluitende track waarin het onheilspellende gevoel hangen blijft. Het lijden is van alle tijd, het eindigt pas met de echte Apocalyps, is de visie die Gibson en vele andere Christen hebben en die door Horner is overgenomen voor deze score. Toch is er ook één negatief punt te noemen over deze score en dan vooral met betrekking tot de tracklist. Nummer 13 bevat de muziek die symbool staat voor de verlossing van Paw en zijn gezin en het is dan jammer dat deze track de naam ‘Civilization brought by Sea’ draagt, omdat deze titel impliceert dat de komst van de kolonisator de ultieme bevrijding uit het lijden is, terwijl dat juist nu hetgeen is wat Gibson absoluut niet wil zeggen.
|
The New World of Apocalypto
Het antwoord op de centrale vraag is moeilijk te geven, te meer omdat beide films zo verschillend zijn. Toch moet aangemerkt worden dat eerst besprokene duidelijk beter beluisterbaar is dan ‘Apocalypto’, die vooral perfect dienst doet in de film. Dat gezegd te hebben wil ik u vanaf deze plek wél aansporen de films (nogmaals) te gaan bekijken en dan niet te letten op eventuele historische incorrectheden maar op de boodschap die de maker aan u persoonlijk duidelijk wil maken. Neem daarbij deze scores in uw gedachte en ik ben ervan overtuigd dat ook u zich aangespoord voelt iets te doen aan de heersende verdeeldheid, agressie, angst en lijden in de wereld, want ook u kunt eenheid brengen daar waar verdeeldheid heerst.
Tracklist ‘The New World
1. The New World (5:22)
2. First Landing (4:45)
3. A Flame Within (4:05)
4. An Apparition in the Fields (3:42)
5. Journey Upriver (4:16)
6. Of the Forest (6:55)
7. Pocahontas and Smith (3:41)
8. Forbidden Corn (11:01)
9. Rolfe Proposes (4:31)
10. Winter/Battle (8:28)
11. All is Lost (8:14)
12. A Dark Cloud is Forever Lifted (9:55)
13. Listen to the Wind, Hayley Westenra (4:35)
Totale duurtijd: 79 minuten
| Tracklist ‘Apocalypto’
1. From the Forest... (1:55)
2. Tapir Hunt (1:31)
3. The Storyteller's Dreams (3:41)
4. Holcane Attack (9:28)
5. Captives (3:06)
6. Entering the City with a Future Foretold (6:05)
7. Sacrificial Procession (3:40)
8. Words Through the Sky - The Eclipse (5:11)
9. The Games and Escape (5:15)
10. An Elusive Quarry (2:15)
11. Frog Darts (2:45)
12. No Longer the Hunted (5:50)
13. Civilisations Brought By Sea (2:20)
14. To the Forest... (7:31)
Totale duurtijd: 60 minuten |
|
Coen Haver |
|