De Poolse film Pan Tadeusz is geregisseerd door de bekende regisseur Andrzej Wajda, die vele prijzen won voor zijn werk. Zijn films vielen ook buiten Polen en in het Westen in de smaak en waren in veel filmhuizen te zien. Toch is deze film veel minder bekend geworden, ondanks dat deze door Polen is ingezonden voor de Oscars als Beste buitenlandse film en ondanks dat de achtergrond waartegen de film zich afspeelt historisch correct is. In Polen was de film echter een enorm succes, wellicht mede ingegeven door het nationalistische karakter van het verhaal.
Dat verhaal speelt zich af in de jaren 1811 en 1812, in een deel van Polen en Litouwen dat door Rusland bezet was. Het wordt verteld in flashbacks, en draait om twee families. Eerder, in 1792 was daar Jacek Soplica, die verliefd was op de dochter van graaf Horeszko, maar door hem werd afgewezen. Toen de Russen het kasteel van de graaf aanvielen, maakte Jacek van de gelegenheid misbruik door de graaf te doden. De Russische bezetters van het land gaven Jacek het kasteel als beloning. Twintig jaren later woont Jaceks broer in het kasteel, maar die is dan verwikkeld in een rechtszaak tegen de jonge graaf Horeszka, die het kasteel terug wil. Ook is daar Tadeusz, de zoon van Jacek, en een zekere priester Robak, die roept dat Napoleon eraan komt om Rusland via Polen aan te vallen en velen van hen besluiten om het leger van Napoleon te helpen, om zo van de Russische overheersing af te komen...
De muziek bij deze Poolse film is van de bekende Poolse componist Wojciech Kilar, die een meeslepende score voor de film componeerde. Kilar is een componist die wat minder bekend is, omdat hij relatief weinig films buiten Polen van muziek voorzien heeft, ondanks dat hij meer dan 150 titels op z'n naam heeft. Daarbij vielen die niet-Poolse scores vaak een beetje tegen als het ging om luisterplezier.
Maar Pan Tadeusz is van een andere orde. De film is een historisch drama en Kilar heeft dan ook een voluit klassieke symfonische score gecomponeerd. De score opent met 'Inwokacja', die eigenlijk nog wat aan de magere kant is. Wel mooi symfonisch en met een bijna sprookjesachtige sfeer, maar de melodie laat het een beetje afweten.
De track 'Polowanie' werkt als een soort oproep, waarin koperblazers de bevolking wakker lijken te schudden, maar erg melodieus is het niet echt. Die koperblazers komen vaker terug in de score.
Bij 'Swiatynia Dumania' krijgen we een van mooie romantisch getinte themamelodieën te horen in een arrangement van alleen strijkers, van hoog tot laag. De muziek heeft een ingetogen tempo, maar tegelijk een warme kleuring en is een klein beetje melancholiek. Dat maakt het tot een mooie gevoelige track in prachtige volle harmonieën van de strijkers.
Die gevoeligheid komt terug in 'Smierc Jacka Soplicy', die een wat tragische kleuring heeft vanwege de dood van Jacek, waarin we ook het thema van Jacek horen. Die gevoelige dramatiek loopt door in de track 'Tadeusz i Telimena', waarin de mooie themamelodie weer terugkomt.
Ook in 'Kochajmy Sie' horen we opnieuw de themamelodie, die hier in een tweede romantische setting terugkomt. En weer is het prachtige muziek, om zo bij weg te dromen, want de muziek heeft ook hier een wat dromerige kleuring, die je dwingt tot luisteren. De ruim zes minuten durende track is zomaar voorbij.
Een aparte track is 'Mrówki', die eigenlijk een beetje werkt als een scherzo, die wellicht een humoristische scène in de film verklankt. Hierin horen we diverse houtblazers, van hobo tot fagot, achtereenvolgens een hele vlotte melodie afwerken, waarna de instrumenten weer in de andere richting gezet worden. Een opbeurende track.
En dat opgewekte horen we ook in 'Rok 1812', die als een soort mars werkt, met koperblazers op percussie. De aanvulling met strijkers maakt er een erg prettig beluisterbare track van.
Weer een heel andere stijl horen we zowel in 'Tomasz, Karabele!' als in 'Bitwa', waarin Kilar de muziek in steeds doorlopende ostinato's een spannende kleuring heeft gegeven. Vooral de laatste heeft een stevig dreigende stijl, vooral vanwege de percussie en de voortdurende herhaling van een motief in halve tonen.
Een andere aparte track is 'Koncert Jankiela', die een nogal volksdans-achtige stijl heeft en door een beperkt ensemble gespeeld wordt.
In de track 'Polonez' horen we een polonaise, opnieuw een volksdans-achtige stijl, maar hier in een fraaie klassieke vol orkestrale uitvoering, met de themamelodie van Jacek.
Dan volgt opnieuw een track met de titel 'Inwokacja', maar de melodie is hier eerst het thema van Jacek, nu in een symfonische uitvoering. Na een halve minuut horen we de stem van Krzysztof Kolberger, die hier woorden uit het gedicht van Adam Mickiewicz voorleest, op welk gedicht de film is gebaseerd. Daarna volgt de melodie van de openingstrack.
De beide laatste tracks zijn niet van Kilar, maar van Grzegorz Turnau en Aleksander Leszek Moczulski. Deze fraaie popballad 'Soplicowo' wordt gezongen door Turnau en Stanislaw Soyka, met een tekst die betrekking heeft op het filmverhaal. Het is een erg fraaie song, die als erg mooie afsluitende track nog een keer in een instrumentale versie voorbij komt.
Kortom, met zijn muziek voor Pan Tadeusz heeft Wojciech Kilar een erg fraaie score neergezet. De score heeft een erg klassieke toonsetting, passend bij het historische karakter van de film. De melodieën zijn overwegend erg fraai, vooral het romantisch getinte hoofdthema en ook de wat melancholieke melodie voor het hoofdpersonage. Beide melodieën komen in verschillende muzikale stijlen voorbij. Ook meer volksdans-achtige muziek ontbreekt niet, maar soms is de muziek toch behoorlijk aan de dramatische en dreigende kant, en hoewel de arrangementen erg prettig zijn, liggen die tracks toch wat minder gemakkelijk in het gehoor. De afsluitende popballad en de instrumentale versie daarvan doen het overigens dan weer erg goed. Zo komen we voor deze score op een waardering van een mooie 87 uit 100 punten.