De Amerikaanse film Enemy at the Gates is geregisseerd door Jean-Jaques Annaud (Seven Years in Tibet, Wolf Totem) en is gebaseerd op het waargebeurde verhaal over de Slag om Stalingrad, tijdens de tweede wereldoorlog, zoals William Craig dat in z'n boek uit 1973 opschreef. De film is relatief goed ontvangen, al was er veel kritiek op de sub-plots, die zouden afleiden van het hoofdverhaal over de Russische en de Duitse scherpschutters. De film was in de bioscopen behoorlijk succesvol, en terecht, want het is een erg spannende film.
Het verhaal draait om de Rus Vasily Zaytsev (Jude Law), die al van jongs af aan heeft geleerd om een goede (scherp)schutter te zijn. In de oorlog belandt hij uiteindelijk bij het beleg om Stalingrad, waar Russen en Duitsers elkaar de tent uit vechten en wat het keerpunt in de oorlog zou worden. Om het moraal van het leger ter plekke op te vijzelen, laat luitenant Danilow (Joseph Fiennes) in de legerkrant verhalen afdrukken over de heldendaden van Vasily. Tijdens de slag worden door Russische sluipschutters vele Duitsers uitgeschakeld en een van de beste Duitse scherpschutters (Ed Harris) wordt naar Stalingrad gedirigeerd om Vasily uit te schakelen en zo de Russische moraal te breken...
De muziek bij de film is van niemand minder dan James Horner en dat is al vanaf de eerste track op het album te horen. Hij had al eerder samengewerkt met regisseur Annaud voor The Name of the Rose van vijftien jaar daarvoor.
Horner's score kent een enorme gedrevenheid en het orkestrale volume staat regelmatig op vol vermogen. De spanning in het verhaal wordt sterk verklankt door Horner's muziek en dat gebeurt vooral via stevige orkestrale uitbarstingen, die regelmatig dicht tegen het atonale klankenspectrum aan liggen of er overheen gaan. Toch weet Horner de muziek regelmatig uit die gevarenzone te houden en blijft de muziek vaak redelijk beluisterbaar.
Om dat volume een Russisch kleurtje te geven heeft Horner ook een groot koor toegepast, die klanken zingt in een soort van Russische setting, zonder dat echt sprake is van een song of een hymne. Die koorklanken bestaan zowel uit mannelijke als vrouwelijke klanken en krijgen hun Russische kleur via het arrangement en de wat staccato-achtige manier van zingen.
De tracks waarin de koorklanken een belangrijk aandeel hebben steken vaak wel boven de andere uit, vooral ook omdat de muziek dan duidelijk meer meeslepend is en wat minder die beklemmende spanning in zich heeft.
Die spanning wordt vooral ook benadrukt door het zich regelmatig herhalende viernotige snelle motief, gespeeld door gedempt koper, dat steeds weer terugkomt als voorbode van de dreiging. Maar dat zelfde motief kennen we ook uit The Perfect Storm en ook uit A Beautiful Mind en andere scores van Horner. Enerzijds maakt het de score een 'echte' Horner-score, als een soort
handtekening, maar anderzijds stoort het wel een beetje dat dit motief, soms zelfs inclusief de bijbehorende snare-drums, op precies dezelfde manier in andere scores te horen is.
De score kent ook meer ingetogen muziek, waarbij dan toch steeds de dreiging voelbaar blijft. Met lage underscore en melodieën in mineur, gespeeld op houtblazers of strijkers, weet Horner toch een zekere dramatiek in de muziek te leggen, die je een jaar eerder ook al in The Perfect Storm hoorde. In die dramatiek klinkt duidelijk de dreiging door, waardoor de muziek best wel sterk overkomt.
Maar die spanning en dreiging, die niet alleen in de meer vol orkestrale tracks te horen is, blijft dus ook in de meer ingetogen muziek sterk aanwezig. Dat Horner daarbij vaak dicht tegen het dissonante aan leunt en er zelfs in de orkestrale tracks regelmatig overheen gaat, maakt de muziek op dit album overwegend lastig beluisterbaar. Momenten van enige ontspanning kom je niet zo vaak tegen. Steeds hangt de dreiging en de wanhoop in de lucht, zelfs wanneer de koorklanken volop meezingen met de orkestrale muziek.
Pas tegen het eind van het album neemt de dreiging af en komen fraaie melodieën tevoorschijn. Met name het thema voor Tania, in de film de geliefde van Vasily, is fraai uitgewerkt, met mooie strijkerarrangementen, zoals we die van Horner kennen. Dat begint met de lange track 'Betrayal', waar strijkers fraai en melancholiek tegen elkaar in spelen. De melodieën zijn dan veel harmonischer uitgewerkt als eerder op het album. Toch komt ook in deze tracks regelmatig de dreiging nog weer terug.
Maar ook de koorklanken laat Horner nog weer meewerken aan een meer hoopvolle kleuring van de muziek. In 'Betrayal' klinken die koorklanken samen met het orkest echt geweldig. Maar de dreigende kleur van de intermezzo's doet duidelijk afbreuk aan de beluisterbaarheid. Dat geldt niet voor de prachtige afsluitende track End Credits, waarin het thema voor Tania ten volle naar voren komt, ook in prachtige koorklanken, die duidelijk het nodige extra aan de muziek geven, vooral in de combinatie met hoornblazers en percussie.
Kortom, met Enemy at the Gates heeft James Horner een lastige score gecomponeerd, vol met spanning en dreiging. Dat heeft hij in nogal stevige orkestrale klanken neergezet, waarbij de muziek vaak tegen het dissonante aan hangt, of de grens daarvan oversteekt. Dat zorgt voor een lastige beluisterbaarheid van het grootste deel van de score, ondanks de soms fraaie koorklanken die Horner toepast. Pas bij de laatste paar tracks van de score ontwikkelt zich een mooie melodie en is de muziek meer gedragen, ondanks de vele dreigende intermezzo's. Maar de score als geheel valt als luisterscore toch wat tegen, ondanks de fraaie koorklanken en de laatste drie mooie tracks. De waardering komt zo op 71 uit 100 punten.