Stalingrad

Dit is de eerste recensie uit de tiendelige serie naar aanleiding van het overlijden van Angelo Badalamenti.

Volgende: EvilEnko

De Russische oorlogsfilm Stalingrad is een grootschalige productie, onder regie van Fedor Bondarchuk (The 9th Company, The Inhabited Island, Attraction), die vooral acteur is en producent van films van anderen. Het is eerste Russische film die in IMAX-formaat is uitgebracht. In de film spreken de Duitsers gewoon Duits. Hun belangrijkste rollen worden dan ook door Duitse acteurs vertolkt. De film is nogal wisselend ontvangen, zowel binnen als buiten Rusland, maar was vooral in de Russische bioscopen een enorm succes.
De film wordt verteld als een flashback, die teruggaat naar 1942, wanneer de Duitse legers Stalingrad aanvallen. Een groepje Russische soldaten, onder leiding van kapitein Gromov (Pyotr Fyodorov) heeft zich verscholen in een groot gebouw nabij een oversteek over de Wolga-rivier. In het gebouw ontfermen ze zich over een jonge vrouw, van wie de familie is omgekomen. De Duitsers die eveneens in de buurt van de oversteek zitten, staan onder leiding van Hauptmann Kahn (Thomas Kretschmann), die z'n vrouw verloren heeft en daar een oogje krijgt op een jonge Russische vrouw. Beide groepen belagen elkaar over en weer terwijl het aantal doden steeds verder oploopt...

De muziek bij deze Russische film is van de Amerikaanse componist Angelo Badalamenti, die op 11 december 2022 overleed. Hij is 85 jaar oud geworden. Badalamenti is bekend geworden door zijn muziek voor de films van David Lynch, die een moderne, elektronische kleuring hebben, met een vaak wat dromerige sfeer. Maar Badalamenti schreef ook meer conventionele, volledig orkestrale scores, en deze is daar een van, en wellicht zelfs zijn allermooiste.

Om op zijn oude dag - hij was toen immers al 76 jaar oud - nog met zo'n indrukwekkende score voor de dag te komen is geen kleinigheid. De volledig orkestrale en symfonische muziek die hij voor deze film gecomponeerd heeft, mag rustig zijn Magnum Opus genoemd worden. De muziek is meeslepend, is voluit emotioneel geladen, is bijzonder melodieus en werkelijk prachtig georkestreerd. Je voelt in de muziek dat het in de film gaat om hoop tegenover wanhoop en om liefde tegenover haat, maar het zijn vooral de hoop en de liefde die in de muziek de boventoon voeren. Het filmverhaal heeft Badalamenti uiteraard de ruimte gegeven om die emoties breed uit te diepen en daar heeft hij volop gebruik van gemaakt.

Het album begint met de openingstrack waarin het verwoestingsthema voor het voetlicht komt. Daarbij speelt de zang van de Russische sopraan Anna Netrebko een grote rol. Ze zingt de tragische melodie zonder woorden, over de verwoeste stad op een indrukwekkende manier, in een vrij lage toonsoort.
De 'Ouverture' die daarop volgt laat dan het hoofdthema horen, in een meer hoopvolle kleuring, met prachtige opkomende en vervagende orkestklanken. Naar het einde van de track zakt het arrangement naar een meer donkere kleuring. De donkere kleuring wordt zelfs wat grimmig in de track 'Desperate Search for Masha', waarin de spanning oploopt, terwijl de muziek melodieus en prima beluisterbaar blijft. Een knap gecomponeerde spannende actietrack.
Een andere actietrack is 'Men of Fire', maar hier is de actie voluit heroïsch gekleurd, met een heerlijke up-tempo melodie, die in fraaie ostinato's gebracht wordt. Ook de daarop volgende track 'Execution and Attack' is zo'n actietrack, maar dan in een veel donkerder kleur, die bijna grimmig is en opnieuw toch prima beluisterbaar blijft. Deze langste track van het album gaat pakweg halverwege over in de meer heroïsche stijl van de vorige track, waarin strijkers, koperblazers en snare-drums de show opnieuw stelen. Aan het einde komt nog een keer het hoofdthema voorbij, waarbij de zangeres opnieuw de dramatiek van de strijd weet op te voeren.

Met 'Kahn's Theme' weet Badalamenti het militaristische karakter van de muziek zo in te pakken, dat er een hoopvolle en bijna heroïsche kleuring doorheen schijnt. Vooral wanneer de trompet solo boven het orkest uitkomt, geeft dat kippenvel. Daarna volgt 'Katya's Theme', met opnieuw een prachtige melodie in een wat traag lopend arrangement. De melancholie is volop aanwezig, terwijl de harmonieën erg fraai blijven klinken in een arrangement waarin pijn en verlangen samen doorklinken.

De melodieën van de voorgaande thema's komen in de volgende tracks steeds weer voorbij, wat de muziek een prettig consistent karakter geeft. Toch zijn er nog aparte arrangementen aanwezig, zoals 'Russian Ambush', waarin Badalamenti de lage strijkers als het ware een soort elastische stijl meegeeft, met een steeds terugkerend tweetonig motief dat elke keer weer vervaagt, weer begint en weer vervaagt. Dit geeft een apart en toch erg fraai en spanningsverhogend effect aan de muziek. Dit speciale effect komt overigens terug in de track 'Tragic Killing', waarin de muziek een wat dramatischer kleuring meekrijgt.

De track 'Legenda' is een song waarin de Russische zangeres Zemfira de tekst zingt, vol beeldspraak over de strijd. Ze zingt op de klanken van een piano, die vervolgens aangevuld worden met lichte underscore van synthesizerklanken. Een fraaie compositie van Badalamenti, die eindigt met de woorden 'De dood is het leven waard, liefde is het wachten waard...'
Het album sluit af met een mooie symfonische versie van het hoofdthema van de film, waarin alleen strijkers de muziek brengen. Een waardige afsluiter.

Kortom, met zijn muziek voor de Russische oorlogsfilm Stalingrad heeft Angelo Badalamenti een indrukwekkende score afgeleverd, wellicht de allermooiste en beste uit z'n hele carrière. De muziek is een aaneenschakeling van bijzonder melodieuze tracks, waarin de volledig orkestrale muziek op een meeslepende manier gebracht wordt. Er is eigenlijk geen enkele track op dit album die onderdoet voor andere. Weliswaar heeft de muziek een wat weemoedige sfeer, want het gaat hier om een oorlogsfilm waarin tragiek de hoofdrol speelt. Daarbij wisselt de kleuring van de muziek steeds tussen hoop en vrees, tussen heldenmoed en verlangen. En al die schakeringen heeft Badalamenti in deze score op een bijna perfecte manier gevangen. Daardoor raakt de muziek steeds weer een gevoelige snaar en is die het waard om steeds opnieuw beluisterd te worden. De waardering voor dit meeslepende album komt zo op 97 uit 100 punten.