Spartacus

Over de soundtrack van Spartacus kan ik sowieso al twee dingen met zekerheid zeggen. De muziek van Alex North is één van de beste soundtracks ooit geschreven, en wat hier op de soundtrack een representatie zou moeten voorstellen van bijna 3 uur scoremateriaal is maar een érg klein aandeel van amper 40 minuten. Iedereen die de film en het bijhorende meesterwerk van Alex North kent en kan appreciëren kan het er over eens zijn dat dit uiteraard veel te weinig is. De meeste hoofdthema’s mogen dan uiteraard wel aanwezig zijn maar veel te veel neventhema’s, variaties op thema’s en actiesequenties ontbreken. Ook de volgorde van de soundtrack is niet representatief voor die van de filmgebeurtenissen, en veel fragmenten zijn dan overigens ook nog eens bij andere niet bij elkaar passende fragmenten gevoegd in eenzelfde cd-track wat het dus erg moeilijk maakt om bepaalde passages te kunnen plaatsen in de film. Om puur muzikale redenen zou dit eventueel kunnen gerechtvaardigd worden, maar bij een epische film als dit, waar de verhaallijn toch wel een erg belangrijk aspect is van de film, is zoiets eerder storend.

Om nog even kort op de achtergrond van de film dieper in te gaan, is het misschien fascinerend om weten dat Kubrick in feite vrij weinig aandeel had bij deze film, en op het laatste moment er werd bijgehaald door de producer & hoofdacteur van de film, Kirk Douglas, ter vervanging van de originele regisseur, Anthony Mann, die tijdens de pre-productie ontslagen werd. Tot zover de feiten want de geruchten gaan dan nog zo verder dat hij uiteindelijk niets meer met de film te maken wilde hebben omdat hij er niet genoeg zijn stempel op had kunnen drukken en het helemaal niet eens was met het script en de sfeer van de film. (Hij zou een veel zwaarmoedigere, introvertere sfeer voor ogen gehad hebben in plaats van de heldhaftige, heroïsche film die het uiteindelijk was geworden).

De uitgave dateert nog van 1991, wat verklaart waarom de later weer toegevoegde muzikale overture (nog VOOR de openingstitels) en muzikale intermissie (“pauze” in de helft van de film) niet op dit album staan. Wat die overture echter betreft zou dit ook niet echt nodig geweest zijn, aangezien alle muziek die het bevat ook op de rest van het album staan.

De gehele sfeer van de muziek is een mengeling van tonaal en atonaal. De openingsmuziek bvb en veel marsen zijn gebouwd rond een atonaal-muzikaal centrum die niet echt “neuriebaar” zijn voor de minder geoefende muzkant maar toch vrij herkenbaar en, in mijn geval, werken ze toch wel aanstekelijk. Het slaventhema/motief is dan weer minder atonaal, maar eerder harmonisch gedacht. Eerst gebracht door strijkers in pizzicato, in een vrij opwekkende sfeer, later meer voluit door de koperblazers op een dramatischere manier; en dat allemaal voorafgegaan door een fugatisch/thematisch motief in de lage houtblazers. (Vanaf 1:29).

Dit is al het eerste thema dat ik persoonlijk veel te weinig vind terug te komen op de cd, waar het in erg veel verschillende vormen terugkomt in de muziek tijdens de film. Persoonlijk vind ik het één van mn favoriete thema’s uit de film, alleen al omdat het zo’n interessante sfeer-, instrumentatie- en vooral harmonische keuze is dat North genomen heeft. Een – in zijn totaal – meer dramatische, maar korte versie van dat thema kan je dan nog eens horen in de laatste track als deel van de aftiteling.

Het meest aanwezige thema in heel het album is ongetwijfeld het vakkundig gecomponeerde / gecreëerde liefdesthema van Spartacus en Varilia. Het valt op door zijn tonaliteit tussen al de andere atonalere en vaak wrang klinkende muziek, maar ook door zijn harmonische rijkdom; het is wederom niet “zomaar” een los uit de hand gecomponeerd maar erg doordacht thema dat vele keren terugkeert (zoals in “Forest Meeting”, de scène waar Spartacus en Varilia elkaar terug tegenkomen), meestal in dezelfde vorm en instrumentatie.(wellicht om de herkenbaarheid duidelijker te maken). Het effectieve aan deze muziek is ook tevens een argument dat deze muziek toch wel vrij tijdloos is. Elliot Goldenthal is zeker en vast beïnvloed door de muziek van North, maar waar ik vooral een gelijkenis hoorde is met het vroegere werk van John Williams, vooral zijn muziek dan voor de eerste Star Wars uit ’77. Gladiators fight to death is hier een representatief voorbeeld van. Geniale geordende chaos zou wel een passende benaming zijn.

North experimenteerde ook al met synthesizers, vooruitstrevend als hij was. In “Oysters and Snails” vind je hier een treffend voorbeeld van terug. (Muziek bij een scène die achteraf weer bijgevoegd was, eerder verwijderd omdat ze omstreden reacties zou kunnen uitgelokt hebben; ze suggereerde homoseksualiteit.)

Er zijn verschillende marsen die bij verschillende gelegenheden verschillende keren voorkomen; zoals in Homeward Bound (on to the sea) een erg herkenbare mars voorkomt die vaak te horen is als je de Slaven onderweg ziet gaan, ten strijde trekken tegen een zoveelste legioen romeinen; ook is er een, minder herkenbaar militaristisch motief voor de Romein Marcus Lucinius Crassus, voorstander van de Romeinse dictatuur en de man die Spartacus ten alle kost wil zien sterven.

Ook al was Kubrick misschien niet tevreden over deze film, filmliefhebbers kunnen eerder dankbaar zijn dat deze legendarische film gemaakt is, het is dan ook een inspiratiebron geweest voor vele latere filmmakers & filmmuziekcomponisten.