(voor Benedicte, sorry dat ik de tijd uit het oog verloren was!)
Ik weet niet waarom, maar ik ben in een Gladiator bui. Hoewel ik de film destijds fantastisch vond, was ik de laatste tijd, waarschijnlijk mede door débacles als Troy, Kingdom of Heaven en King Arthur, lichtelijk “allergisch” geworden aan bombastische mannen-in-rokjes-films (en dan heb ik het niet over Schotten, alhoewel Braveheart eigenlijk ook wel in het rijtje thuishoort). Maar ik ben weer aan het afdwalen. Ik had er dus de laatste tijd allemaal een beetje genoeg van. Tot ik, tijdens het opruimen van mijn cd-collectie, op Gladiator soundtrack(s) botste en me de bedenking maakte dat het toch wel erg lang geleden was dat ik ze nog eens deftig beluisterd heb.
Ik had natuurlijk nog wel een vrij goed idee van hoe alles ongeveer klinkt (van sommige tracks wat beter dan andere), maar toch was ik weer diep onder de indruk van Zimmer’s, Gerrard’s en ook Badelt’s (toen nog een nobele onbekende) prestatie.
De wervelende actie, de grootse melodieën afgewisseld met erg intimistische stukken, het exotisme, Lisa Gerrard’s stem, … De muziek heeft zoveel te bieden dat het ook niet zo verwonderlijk is dat de cd een “best-seller” werd. Zimmer’s doorbraak bij het grote publiek werd een feit. Maar ook op filmmuziek in het algemeen heeft de muziek een zekere invloed gehad. Zo is “Moaning Woman” na deze soundtrack niet meer uit scores voor films van dit genre weg te denken… tot spijt van velen, misschien.
Wat er ook allemaal van zij, voor mij blijft Gladiator één van Zimmer’s topscores, en hoewel ik me voorgenomen heb niet meer zo van die (soms veel te) lange track by track-analyses te schrijven, vond ik het voor deze soundtrack toch de moeite om me er nog eens aan te wagen…
(01) Progeny
En het album (en de film) opent al meteen met één van mijn favoriete stukken. Ik weet het, er gebeurt niet veel in, maar tegelijkertijd ook weer wel. Er wordt onmiddellijk een hele sfeer geschapen, mysterieus en zinderend. Rond 0’46 brengen lage strijkers meer dreiging.
De muziek komt ook in verdere tracks terug – is het een soort dreigingmotief?
Bij 1’14 klinken gitaar en duduk, twee instrumenten die ook in de rest van de score erg aanwezig zullen zijn. De gitaar (de titel van de film verschijnt op het scherm) verwijst naar de Spaanse achtergrond van held Maximus (doorbraakrol voor Russell Crowe) en de nostalgische duduk zal vooral in de scènes die zich afspelen in Zucchabar te horen zijn.
In de film is de track anders en duurt ze ook langer.
De muziek loopt over in…
(02) The Wheat
Hoewel Lisa Gerrard al eerder de filmmuziek schreef voor The Insider (oa met het adembenemende “Sacrifice”) werd ze vooral bekend door haar bijdrage aan deze score.
Haar melodieuze, betekenisloze klanken en woorden vergroten de mysterieuze sfeer die al in de eerste track opdook. Ze worden op beeld geassocieerd met het hiernamaals (Elysium), heimwee, het verlangen naar vrouw en kinderen, familie …. Hier denkt Maximus voor de aanvang van de strijd terug aan zijn Spaanse thuis (de gitaar: 0’34).
(De melodie komt in dramatische variatie terug in track 05.)
Vanuit de diepte komen meer en meer bassen en synth percussie op de voorgrond, tot…
(03) The Battle
we het misschien wel meest opvallende thema horen, dat NIET het hoofdthema is (volgens Zimmer zelf). Het is een nobele melodie met kopers en strijkers, een heldenthema. Zimmer verwijst er mee naar de grootsheid van het Romeinse Rijk. In de film is het thema langer uitgewerkt.
Snel wordt de sfeer dreigender. Rond 0’59 klinkt een afwachtende gitaar (die ook in Track 13 terugkomt). Lisa Gerrard’s diepe stem benadrukt de dreiging.
Vanaf 1’25 (en in de rest van de track) klinkt de “Gladiator Waltz”; “the battle begins” met elegante en energieke gitaarklanken met steeds meer opdringerige strijkers, kopers en – jawel – synths.
Ongelofelijk knappe actiemuziek - hard, schel en ook sierlijk - die het gevecht beschrijft als een bloederige bedoening met zijn eigen regels van de kunst.
De actie dendert voort, op onnavolgbare Zimmer-wijze, tot ineens vanaf 8’29 alles zacht uitdeint en het geweld plaats maakt voor een Gerrard-elegie (in de film hoor je enkel de strijkers, niet de vocalise) met zowel sporen van het nobele heldenthema van in het begin van de track en het eigenlijke hoofdthema (“Earth”). Het werkt heel mooi in de film, waar ineens de muziek boven al de geluidseffecten de bovenhand krijgt. In slow motion zien we hoe het Romeinse leger de Barbaren weet te verslaan (toch in deze slag). Keizer Marcus Aurelius haalt opgelucht adem…
(04) Earth
Rust na de storm.
Synth en gitaar (?) leiden een mooie, inleidende duduk-melodie in, die overloopt van heimwee. Je voelt dat Maximus veel liever thuis bij vrouw en kind zou zitten dan hier op de modderige vlakten van Germania. Een trompet brengt een variatie vanaf 1’08.
Bij 1’45 brengt een trieste cello (met harp) het eigenlijke hoofdthema van de film dat vanaf 2’16 wordt bijgestaan door een fluit. Geen groot heroïsch hoofdthema dus, maar een erg eenvoudige en emotionele melodie, die net de juiste snaren weet te raken.
In de film verwijst het ook vaak naar Maximus’ gewoonte om voor een strijd/gevecht nog even zand of aarde door zijn vingers te laten glijden (hij is, als hij geen legers aanvoert, eigenlijk boer).
(05) Sorrow
Een variatie op de melodie uit “The Wheat”. Gerrard’s stem snijdt door merg en been, vol machteloos verdriet.
Maximus vindt de verkoolde lichamen van zijn vrouw en kind.
(06) To Zucchabar
Een speciaal geschreven nummer voor Djivan Gasparyan, een talentvol dudukspeler.
Een mooie mengeling van Arabische en Spaanse (de gitaar) invloeden. Maximus “verhuist” naar Zucchabar.
De muziek komt niet in de film voor.
(07) Patricide
Klein stapje terug in de film: de vadermoord (letterlijk dan). Commodus is niet zo tevreden met de beslissing van zijn vader, Keizer Marcus Aurelius, om via Maximus weer meer macht aan de senaat te geven en besluit meteen het idee in de kiem te – euh – smoren.
Zware strijkers brengen een ernstig adagio. De muziek is in het begin vooral zinderend maar groeit aan drama. Sommige stukken zijn ook in Track 13 en 14 te horen (een soort Commodus-motief?). Een harde dissonante climax beschrijft de eigenlijke moord.
Allemaal erg indrukwekkend, maar ik moet toegeven dat ik andere dingen op het album liever hoor…
(08) The Emperor is Dead
Zinderende Lisa Gerrard die hier ook de Yan Chin (dat snaarinstrument) bespeelt. Als ondertoon hoor je het “Wheat”-thema (track 02) met als leiddraad de dood (zoals uit de titel blijkt), maar ook het idee van familie. Maximus is een vaderfiguur kwijt…
(09) The Might of Rome
De favoriete track van velen. Ik sta er nogal onzeker tegenover. Ik vind de tweede helft schitterend, maar het eerste deel werkt me meestal danig op mijn zenuwen, wat waarschijnlijk net Zimmer’s bedoeling was.
Lage strijkers brengen een dreigende variant op “Earth” alvorens de percussie meer en meer wordt ingezet. Het ritme gaat steeds sneller en sneller, met diep onderliggende baslijn en hectische bovenliggende synth en Arabische instrumenten – een verwarrende boel, opgezweept door het waanzinnig enthousiasme van de menigte die vol overgave de gladiatoren toeschreeuwt (Maximus begint zijn nieuwe carrière).
Bij 3’05 schakelen we over naar Rome, waar ook Commodus aan een nieuwe job begint (als keizer dan). Met veel luister wordt hij in de hoofdstad onthaald, omgeven door statige strijkers en koper. Wagneriaanse bombast. Zimmer eert zijn Duitse roots.
Persoonlijk favoriet moment: het koor op het einde, zowel elegant als “foreboding” en onheilspellend. Knap.
(10) Strength and Honor
Een andere favoriet.
Proximo, slavenhandelaar en meester van Maximus, vertelt hem over zijn eigen tijd als gladiator, en hoe hij zich door het publiek voor zich te winnen, heeft weten vrij te kopen (een les die Maximus goed in zijn oren zal knopen).
Een kopermelodie wordt langzaam opgebouwd (daar is Zimmer goed in!). Jammer genoeg komt het nooit echt tot een climax en blijft alles “hangen”. Maar het zaadje is gepland, nu moet het alleen nog groeien…
(11) Reunion
In het begin brengt Lisa Gerrard korte aanzetten tot het “Wheat”-thema. Maximus vertelt zijn Afrikaanse vriend over zijn vrouw en kind, en over dat hij hen in het hiernamaals (de dood weer) zeker zal terugzien.
Vanaf 0’48 komt er iets meer urgentie in de track en na een nogal onverwacht einde loopt het nummer over in…
(12) Slaves to Rome
… de Bolero! Of toch iets dat er veel van weg heeft. De enige track die ik echt niet graag heb. Ze beschrijft naar mijn gevoel een beetje te veel het “Hop we gaan naar Rome”-gevoel (alsof je op kamp vertrekt), maar dat kan ook gewoon aan mij liggen.
Maximus en zijn gladiator-kompanen zijn op weg naar het Colosseum. Hij komt een stapje dichter bij zijn wraak…
(13) Barbarian Horde
Een soort mix van verschillende tracks.
Het nummer begint met een variatie op “Progeny” (nu nog bedreigender, door bijvoorbeeld de strijkers rond 0’37). Er volgt een harde dissonante climax (1’08). Het “goede leger” wordt aan het Romeins publiek voorgesteld.
Vanuit de diepte wordt de dreiging concreter. Weldra zullen de gladiatoren van Proximo (waaronder dus ook Maximus) hun eerste stapjes op het zand van het Colosseum mogen zetten, als “The Barbarian Horde”, die door het “goede leger” moet worden verslagen (bij 2’12 zet Maximus een helm op om niet meteen herkend te worden door Commodus).
Bij 4’24 weet “the barbarion horde” dankzij Maximus’ uitstekende vechttechnieken een eerste wagen van het “goede leger” uit te schakelen, dit tot grote verbijstering van het Romeins publiek.
De Gladiator waltz (4’35) maakt haar intrede en we krijgen muziek, erg gelijkaardig aan die in “The Battle” – beukende koperblazers, strijkers, synths, … alles erop en er aan. De strijd gaat onverbiddelijk door tot de Barbaren het “goede leger” hebben verslagen (het had eigenlijk andersom moeten gebeuren) – Maximus (en het Earth-thema) triomfeert (6’36).
Maar hoe gaat Commodus reageren? Nieuwsgierig naar de slaaf achter de overwinning, gaat deze de arena op en confronteert Maximus, die na wat macho-dralen zijn identiteit prijsgeeft. Eerst horen we de afwachtende gitaar uit track 03 (7’12), gevolgd door onderscore. Bij 8’27 valt dan voor Commodus de bom (zijn motief/thema) – de twee vijanden staan openlijk tegenover elkaar. Koper en strijkers brengen een variatie op het thema uit track 07. De jonge keizer zit met een dilemma – of hij vermoordt Maximus om voor eens en voor altijd van de lastpost verlost te zijn, maar dan maakt hij zich danig onpopulair bij zijn onderdanen; of hij laat hem leven, een enorme dreiging voor zijn kroon/troon, maar dan blijft hij wel populair bij de meute.
Gelukkig voor Maximus (en ons – anders was de film nogal op een anti-climax geëindigd) gaat Commodus’ duimpje naar omhoog. Het heldenthema uit track 03 wordt met de nodige triomfantelijke pathos gebracht. 1-0 voor Maximus!
(14) Am I Not Merciful?
Het tij is echter snel gekeerd (op de cd althans). Na een verijdelde aanslag op Commodus, zien de zaken er voor Maximus en zijn medestanders er veel minder rooskleurig uit.
Opnieuw een erg zwaar strijkers-adagio, dat aanleunt bij track 07. Rond 1’41en 3’52 kun je deeltjes uit “Progeny” herkennen. Bij 2’13 barst alles los in diepe dramatiek. Alles lijkt echt volledig verloren.
Commodus wil Maximus nog een laatste keer uitdagen, deze keer op het strijdperk van het Colosseum. Vóór het gevecht brengt hij zijn tegenstander een bezoekje, begeleid met een diep mannenkoor (4’47), die samen met zware strijkers en koper het Commodus-motief brengen (hij steekt Maximus in de rug). De muziek breekt open wanneer beide in de arena verschijnen. Heerlijk donkere climax.
Bij 5’59 klinkt een diepe aanzet tot “Earth” (zelfs in deze benarde situatie, wrijft Maximus voor het gevecht zand over zijn handen). De strijd kan beginnen.
(15) Elysium
Het loopt allemaal goed maar ook minder goed af. Commodus is dood (joehoe!), maar Maximus ook (bijna) (minder joehoe). Voor hij voorgoed de Elysische Velden betreedt om zich bij vrouw en kind te voegen, weet hij nog snel te zeggen dat de senaat nu weer meer macht moet krijgen. Hij sterft, met Lisa Gerrard’s stem als gids naar zijn familie. Erg mooie, mysterieuze en niet te melige muziek.
Vanaf 1’11 klinkt wat het “refrein” uit “Now we are free” (track 17) zal worden…
(16) Honor Him
(Mijn broer zegt altijd dat dit op zijn begrafenis moet gespeeld worden, al heeft het, vermoed ik, meer met de titel dan met de muziek op zich te maken…).
Een mooie koper-, strijkers- en harpversie van het hoofdthema. Er wordt een laatste groet aan Maximus gebracht (terwijl Commodus er nogal verloren bijligt…).
(17) Now We Are Free
De “End Credit Song”, toch net iets anders dan andere dergelijke songs. Lisa Garard zingt met klanken, geen woorden. En het werkt. De melodie en de muziek (een mengeling van “Earth” en “Elysium”) spreken voor zich – er is geen melige tekst nodig om duidelijk te maken dat Gladiator niet persé gaat over bloederige gevechten, maar vooral over verliezen en terugvinden. Een mooie, hoopvolle gedachte…
En hierbij ga ik het ook laten. Ik kan eigenlijk weinig extra toevoegen (ik ben al fier op mezelf dat de bespreking minder lang is dan anders).
Gladiator is een klassieker. Het is al vaker aan bod gekomen dat een Zimmer score niet altijd met even open armen wordt onthaald, maar zelfs de meeste anti-Zimmer-mensen (en er zijn er toch wel wat) kunnen (al dan niet schoorvoetend) toegeven dat dit knap werk is, mede dankzij de fantastische bijdrage van Gerrard en Badelt.