Lawrence of Arabia

Dit is de achttiende recensie uit de Maurice Jarre serie.

Vorige: Jacob's Ladder
Volgende: Mad Max Beyond Thunderdome

De epische film Lawrence of Arabia is een Britse film die geregisseerd is door David Lean (The Bridge on the River Kwai, Doctor Zhivago, Ryan's Daughter), die gebaseerd is op het leven van Thomas Edward Lawrence rondom de eerste wereldoorlog. De film werd genomineerd voor maar liefst tien Oscars en won daarvan zeven, naast allerlei andere prijzen. De film hoort daarnaast in de top van de beste films aller tijden en wordt nog steeds hoog gewaardeerd, ondanks dat de film bijna zestig jaar oud is.
De film is eigenlijk een grote flashback, want deze begint met de dood van Thomas Lawrence (Peter O'Toole) in 1935. Dan gaat het verhaal terug naar de eerste wereldoorlog, waarin hij als luitenant eigenlijk niet goed z'n weg kan vinden. Hij wordt vervolgens op pad gestuurd om te bekijken hoe de Arabische prins Faisal (Alec Guinness) geholpen kan worden in de strijd tegen het Ottomaanse rijk van de Turken. Deze Faisal is geïnteresseerd in zijn ideeën. Lawrence stelt voor om de havenstad Aqaba te veroveren, zodat de Britten een haven kunnen gebruiken. Maar allerlei onderlinge twisten tussen Arabische stammen lijken roet in het eten te gooien. Toch lukt het, waarna Lawrence, samen met de Arabieren de strijd aanbindt tegen de Turken...

Voor de muziek bij deze film is de productiemaatschappij op zoek gegaan naar geschikte componisten. Toen er twee van hen afvielen bleef alleen de Franse componist Maurice Jarre over, die toen in eigen land al behoorlijk aan de weg timmerde. Jarre accepteerde de opdracht en werkte daarmee voor het eerst samen met regisseur David Lean, een samenwerking die zou uitmonden in een aantal vervolgen, waaronder de zeer succesvolle opvolger Doctor Zhivago.
Lean vroeg Jarre om voor de score meerdere thema's te componeren. Zo zijn er thema's voor de Britten en voor de Arabieren, maar daarnaast componeerde Jarre een hoofdthema voor de film, het 'woestijnthema' voor de achtergrond waartegen het verhaal zich afspeelt.
In de vorige film van David Lean, Bridge on the River Kwai, met een score van Malcolm Arnold, is een mars van de bekende Amerikaanse componist Kenneth J. Alford, overigens een pseudoniem voor Frederick Joseph Ricketts, verwerkt, die als Colonel Bogey March enorm populair is geworden. Voor zijn tweede film wilde Lean dit opnieuw toepassen met een andere mars van Alford, en Jarre heeft vervolgens zijn mars 'Voice of the Gun' in de score verwerkt. Maar die mars is nooit zo populair geworden als de Colonel Bogey March.

Deze recensie draait om de Complete score, die in 2010 door Tadlow Music is uitgebracht. De oude originele versies bleken allemaal veel te gedateerd te klinken, zonder de helderheid, sprankeling en detaillering die in de muziek thuishoort. Zelfs de geremasterde versie uit 1990 van de Lawrence of Arabia score bleef mat en verouderd klinken. Tadlow heeft daarom de muziek opnieuw laten uitvoeren door het Praags Filharmonisch Orkest, met een perfecte sound, die de score van Jarre eindelijk recht doet en de muziek in volle glorie laat horen.
In zijn score paste Jarre niet alleen de normale orkestrale instrumenten toe, maar ook een elektrisch versterkte citer en de Ondes Martenot, waarvan er zelfs drie werden gebruikt. Deze instrumenten vielen op de Original score nauwelijks op, maar juist wel op deze nieuw opgenomen versie, waarop individuele klanken veel helderder voor het voetlicht komen. Beide instrumenten gebruikt Jarre vooral om de Arabische kleuring extra te versterken. Voor deze opname waren dit de enige instrumenten die apart van het orkest zijn opgenomen. De orkestrale sessies waren allemaal 'live', inclusief alle percussie.
Daarvan bevat de score een vrij groot aandeel en opent daar zelfs solo mee. Jarre was in zijn jonge jaren percussionist en wist daardoor goed wat percussie met de (film)luisteraar kan doen. In veel van zijn scores neemt de percussie daardoor een prominente rol in. Meestal is dat orkestrale percussie, maar ook maakte Jarre veel gebruik van allerlei andere instrumenten en objecten om speciale percussie-effecten te bereiken. De percussie zorgt in deze score voor een wat etnische kleuring, maar vergroot bij veel tracks ook de impact van de muziek op het verhaal. Voor deze score was er een grote percussiesectie aanwezig, waarmee het totale orkest op maar liefst 100 muzikanten kwam, die de muziek van de originele orkestraties van Gerard Schurmann uit 1962 gespeeld hebben.

De eerste CD van het dubbelalbum van Tadlow bevat de complete score van de film. De tweede CD is een extraatje, waarop ruim 70 minuten van diverse andere scores van Jarre de thema's en andere bekende of minder bekende stukken zijn opgenomen, als een soort muzikale biografie van Maurice Jarre. Op deze tweede CD staan overigens twee alternatieve tracks van de Lawrence-score, waaronder ook de mars van Alford.

Dit 'complete score' album van de film, door Tadlow Music eufemistisch 'collector's edition' genoemd, opent met dezelfde tracks als waarmee ook de Original score albums openen. De 'Overture' begint met heftige percussieslagen, maar is eigenlijk een soort suite, waarin verschillende motieven en thema's te horen zijn en waarin ook de mars van Alford voor het eerst kort te horen is. Daarnaast is ook het prachtige, beroemd geworden hoofdthema voor de woestijn waarin het verhaal zich afspeelt, voor het eerst te horen. Dit hoofdthema voor de film is een meeslepende melodie, die bijna even beroemd is als Lara's Theme uit Jarre's score voor Doctor Zhivago van een paar jaar later.
In de volgende track 'Main Title' komt die melodie opnieuw voor het voetlicht en ook in een flink aantal andere tracks komt dit prachtige thema voorbij. Dit thema klinkt bijna romantisch, maar dan in een vol orkestrale setting, terwijl het tegelijk de weidsheid en indrukwekkendheid van de woestijnlandschappen probeert te verklanken.

Naast dat prachtige hoofdthema heeft Jarre een thema voor de Britten en twee voor de Arabische stammen gecomponeerd. Het thema voor de Britten is op zich wel een levendig thema, maar het komt wat formalistisch en wat stijfjes over, wellicht bewust door Jarre zo gecomponeerd. De Arabische thema's daarentegen zijn veel grilliger, soms bijna woest, waarbij de percussie regelmatig overuren maakt. De melodieën van die beide thema's spreken niet zo aan, terwijl de tempo's nogal eens wisselen. De trackdelen met deze Arabische thematiek is daardoor een stuk minder aangenaam te beluisteren dan de andere melodieën.
Het vijfde thema in de score wordt eigenlijk gevormd door de marsmelodie van Alford, 'The Voice of the Gun'. Ook die themamelodie komt in diverse tracks terug. Op de tweede CD van dit album staat deze mars in een volledige uitvoering opgenomen.

Maar behalve een groot aantal tracks met mooie of minder mooie themamelodieën bevat de eerste CD ook een flink aantal tracks met dreigende en spannende muziek. Percussie speelt ook daarin vaak een behoorlijke rol, maar soms is de muziek ook bijna dissonant te noemen. Vaak is die muziek erg grillig en grimmig en soms ook best wel met heftige uitbarstingen. Toch zijn sommige van die dreigende tracks juist heel minimalistisch en wordt die dreiging juist door stiltes gevormd. Die meer dreigende en spannende tracks zijn duidelijk de minder aangename van het album.

Het score album sluit af met de 'The End / Play-Off Music', die, evenals de openingstrack, als een soort suite werkt, met korte stukjes van de diverse thema's en melodieën. De track begint na een paar seconden van het hoofdthema met de mars van Alford. Na een minuut volgt dan weer het prachtige hoofdthema, waarna ook de mars van Alford en de Britse en minder fraaie Arabische thema's nog een keer voorbij komen, om daarmee met een staand slot af te sluiten.

De tweede CD bevat een aantal fraaie thema's en andere melodieën uit diverse films van Jarre.

Kortom, met zijn score voor Lawrence of Arabia heeft Maurice Jarre een van z'n bekendste scores gecomponeerd. Hij is er wereldberoemd mee geworden, tot ver buiten de filmmuziekbusiness. Met het prachtige en meeslepende thema voor de woestijn waarin het verhaal zich afspeelt heeft Jarre een van de bekendste melodieën uit de filmmuziekgeschiedenis gecomponeerd. De Britse en vooral Arabische thema's zijn duidelijk minder aansprekend, maar de in de score geïntegreerde mars van de Amerikaanse componist Alford maakt weer veel goed. Percussie speelt een grote rol in de score en vooral bij het Arabische thema en de meer dreigende en spannende muziek is dat niet altijd even prettig beluisterbaar. Maar deze nieuw opgenomen score is van perfecte kwaliteit en een groot deel van de muziek op de eerste CD is dan ook bijzonder aangenaam, vooral vanwege het prachtige hoofdthema. De waardering voor deze eerste CD is dan ook aanzienlijk hoger dan die van de originele score en komt daarmee op een mooie 83 uit 100 punten.
De verzameling scoremuziek van Jarre op de tweede CD krijgt daarnaast dezelfde waardering van 83 uit 100 punten, waardoor dit ook voor het album als geheel geldt.